4. در خلوت هم از گناه بپرهیزید
اتقوا معاصى الله فى الخلوات فان الشاهد هو الحاکم .
ح / 324.
ترجمه :در خلوت و تنهایى هم ، از گناه و نافرمانى بپرهیزید، زیرا همان کسى که گناه شما را مى بیند (یعنى خداوند) خودش نیز درباره آن ، داورى خواهد کرد.
شرح : گروهى از افراد کوته فکر هستند، که گمان مى کنند اگر در خلوت و تنهایى ، مرتکب گناه شوند، و کسى شاهد گناه آنها نباشد، از کیفر و مجازات در امان خواهند بود. غافل از آنکه خداوند، در همه جا حاضر است ، و در خلوت و تنهایى هم ، شاهد اعمال بندگان خویش است .
امام صادق علیه السلام مى فرماید: کسیکه در تنهایى مرتکب گناه مى شوند، مثل کسى است که در یک کشتى ، داخل اطاقک خصوص خود، نشسته است و کف آن را سوراخ مى کند. گرچه کسى شاهد این عمل زشت و نادرست نیست ، تا از آن جلوگیرى کند، یا آن شخص را به مجازات رساند، ولى چنین کسى ، مجازات عمل خود را خواهد دید، زیرا به خاطر کار زشت او، دیگران هم صدمه خواهند دید. چون سرانجام ، آب دریا، از سوراخ آن اتاقک بلا خواهد آمد، و همه کشتى را، با تمام سرنشینان آن غرق خواهد کرد.
پس گناه ، اگر در خلوت و تنهایى صورت گیرد، هم شخص گناهکار به مجازات خواهد رسانید، هم به روى جامعه اثر بد خواهد گذاشت .
از سوى دیگر، انسان در رابطه با خدا، باید بداند که : هرچند در خلوت و تنهایى مرتکب گناه شود، و کسى شاهد او نباشد، ولى خداوند، او را مى بیند و شاهد گناهان اوست . به این ترتیب ، شخص گناهکار، در روز رستاخیز، از داورى خداوند توانا و بینا که خود آن گناه را دیده است - هیچ راه فرارى نخواهد داشت .
5. رابطه عقل و گفتار
اذا تم العقل نقص الکلام .
ترجمه :هنگامى که عقل انسان کامل گردد، گفتارش کوتاه مى شود.
شرح : انسان ، هر اندازه که عقل و شعورش بیشتر شود و به سوى کمال برود، به همان نسبت ، کمتر حرف میزند و در عوض بیشتر فکر مى کند.
کسانیکه زیاد حرف مى زنند و جلوى زبان خود را نمیگیرند، عقلشان کم و فکرشان کوتاه است . بهمین دلیل ، هنگام سخن گفتن ، درباره آنچه مى گویند، فکر نمى کنند، و هر چه به زبانشان آید بدون فکر و اندیشه ، بیان مى کنند.
اما برعکس ، افراد عاقل ، تا زمانى که موضوعى را خوب بررسى نکرده اند، و درباره خوب و بد آن نیندیشیده اند، سخنى بر زبان نمى آورند. به همین دلیل ، شخص عاقل ، کمتر حرف میزند، چون مقدارى از وقت خود را، به فکر کردن درباره گفتارى که میخواهد بر زبان آورد، مى گذراند.
حضرت على علیه السلام ، در جمله دیگرى میفرماید: زبان عاقل ، در پشت عقل او قرار دارد.
یعنى : شخص عاقل ، عقل خود را پیش از زبانش به کار مى اندازد. در هر کارى ، اول فکر مى کند، عقل و شعور خود را به کار مى گیرد، و هنگامى که به درستى سخن خود مطمئن شد، زبان به گفتار مى گشاید. در حالیکه شخص ‍ نادان ، پیش از آنکه فکر خود را به کار اندازد، شروع به حرف زدن مى کند، و چه بسا که با سخنان بى معنى و حساب نشده اش ، هم خود و هم دیگران را بزحمت و ناراحتى دچار مى سازد.